Nazım Terzioğlu

(D:1912 - Ö: 20 Eylül 1976)

TMD 75. Yıl Kitapçığı için Özkan Değer tarafından derlenmiştir.

Biyografisi

Nazım Terzioğlu 1912 yılında Kayseri’de doğdu. İlk öğrenimini, doğum yeri olan Kayseri'de, İstanbul'da başladığı orta öğrenimine de İzmir'de devam ederek 1930'da İzmir Lisesi'nden mezun oldu. Ord.Prof.Dr. Cahit Arf ve Prof.Dr. Tevfik Oktay Kabakçıoğlu gibi değerli matematikçilerin de mezun olduğu İzmir Lisesi, o sıralarda Türkiye'nin en iyi matematik öğretmenlerine sahipti. O yıllarda Atatürk'ün isteği ile başarılı gençler yüksek öğrenim için devlet tarafından yurtdışına gönderiliyordu. Terzioğlu da bu amaçla düzenlenen sınavı kazanarak, Milli Eğitim Bakanlığı adına matematik öğrenimini görmek üzere Almanya'ya gitti. Göttingen ve Münih Üniversitelerinde yüksek öğrenimini bitirdi. “Über Finslersche Raeume” (Finsler Uzayları Hakkında) başlıklı doktora tezini dönemin ünlü matematikçisi Prof. Dr. Constantin Caratheodory ve Rolf Herman Nevanlinna’nın danışmanlığında 1936 yılında Münih Ludwig-Maximilians Üniversitesinde tamamladı.

Almanya'daki öğrenimini bitirdikten sonra yurda dönen Terzioğlu, 1937 yılında İÜ Fen Fakültesi Matematik Enstitüsü'nde Riyazi Mihanik ve Yüksek Hendese asistanı olarak göreve başladı. 1942'de doçent oldu ve ertesi sene naklen, yeni kurulan Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Matematik Enstitüsü Profesörlüğüne atandı. Bu fakültede iki yıl çalıştıktan sonra, 1944 yılında profesör olarak İstanbul Üniversitesindeki görevine geri döndü. 1950-1952 yıllarında Fen Fakültesi Dekanlığı yaptı. Terzioğlu, bu yıllarda ülkemizin büyük eksikliğini duyduğu bazı bilimsel kurumların kuruluşunu gerçekleştirdi. Bunlar, İÜ Jeofizik Enstitüsü, İstanbul Baltalimanı'nda Hidrobiyoloji Enstitüsü ve Uludağ'da Prof.Dr. Adnan Sokullu ve Prof. Dr. Sait Akpınar ile birlikte kurduğu Kozmik Şua Enstitüsüdür. İ.Ü. Fen Fakültesi Dekanlığı'nın ardından 1953 yılında aynı fakültede Matematik Enstitüsü Analiz Kürsüsü Başkanlığı'na getirildi.

Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ)'nin kuruluşunda büyük emeği geçen Terzioğlu, 1965-1967 yıllarında, İÜ'deki görevini korumakla birlikte, önce vekaleten, sonra da asaleten bu üniversitenin kurucu rektörlüğünü yaptı. KTÜ'nde, Türkiye'nin ilk Temel Bilimler Fakültesi'ni kurma şerefi onundur. 1967'de İÜ Fen Fakültesindeki görevine dönen Terzioğlu, 1969 ve 1971 yıllarında İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü'ne seçilmiş ve bu görevini iki dönem sürdürdü (28 Ekim 1969 - 28 Ekim 1971 ve 28 Ekim 1971 - 31 Mayıs 1974). Rektörlüğünün ilk yıllarında, Şehzade Camii manzumesine ait tarihi imaret binasını Vakıflar'dan tahsisen alarak restore ettirdi ve buraya son sistem bir matbaa yerleştirerek, 6 Ağustos 1971'de Fen Fakültesi Matematik Araştırma Enstitüsü adıyla hizmete soktu. Bu enstitüde yabancı ülkelerden bağış ve satın alma yoluyla sağladığı 2000 ciltlik bir matematik kütüphanesi kurdu. Ölümünden sonra, İ.Ü. Fen Fakültesi'nin teklifi üzerine, "Nazım Terzioğlu Matematik Araştırma Enstitüsü" adını alan enstitü, 2000 yılında İ.Ü. Rektörlüğünce kapatıldı.

İstanbul’daki Silivri Belediyesi ile yaptığı görüşmeler sonucunda, Silivri'de 35 dönümlük bir arazinin İstanbul Üniversitesi'ne bağışlanmasını temin eden Terzioğlu, bu arazinin bir bölümünde Fen Fakültesi Matematik Araştırma Enstitüsü'ne bağlı 18 çalışma odası, 3 büyük konferans salonu, kütüphane ile yurtdışından gelecek bilim insanlarını ağırlamak üzere bir de misafirhane yaptırdı. Terzioğlu, lisansüstü öğretime çok önem veriyori ve yetenekli gençlerin özel olarak yetiştirilmesi gerektiğine inanıyordu. Bu ortamı sağlamak için, 3 Eylül 1973 tarihinde hizmete giren Silivri tesislerinde; kongre, seminer, kollokyum, yaz kursları, geliştirme kursları düzenleyerek yabancı bilim insanlarını davet etti ve bu suretle genç kuşakların yetişmesine önemli katkılarda bulundu.

1970'li yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı, ortaöğretimde modern matematik okutulmasını kararlaştırdı. Fakat mevcut öğretmenler, modern matematik bilgilerine sahip değildi. Terzioğlu, Silivri tesislerinde Milli Eğitim Bakanlığı ile ortak kurslar düzenleyerek matematik öğretmenlerinin modern matematiği öğrenmesini sağlamış ve bu sayede okullarda modern matematik öğretime geçilebilmiştir.

Nazım Terzioğlu'nun rektörlüğü dönemindeki hizmetlerinden biri de Enez'de Dragonya adı verilen yörede, İstanbul Üniversitesi için, 100 dönümlük bir arazi temin etmesi oldu. Burada su ve güneşin insan sağlığı üzerindeki etkilerini incelemek üzere, İstanbul Üniversitesi Mediko-Sosyal Hidro-Helyo Terapi Araştırma Merkezi'nin kurulmasına önayak oldu ve bugün kullanılmakta olan, İstanbul Üniversitesi Enez Sosyal Tesisleri'nin büyük bir kısmının yapımını gerçekleştirdi.

1924'de Atatürk'ün emriyle kurulan İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, eski Medresetü'l-Kuzât binasına yerleştirildi. Buraya Yıldız Sarayı'ndan, çok değerli el yazma ve basma eserler, fotoğraf albümleri ile belgeler getirildi. Zamanla biriken yeni yayınlar da eklenince bu bina kitapları taşıyamaz bir duruma gelmiş ve çökme tehlikesi baş gösterdi. Bunun üzerine yeni bir kütüphane binası yapmak için teşebbüse geçildi ve 1961-1962 yıllarında, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi'nin arsası temin edildi. İstanbul Belediyesi ile çıkan bir uyuşmazlık nedeniyle inşaatına bir türlü başlanamadı. Terzioğlu'nun bürokratik engelleri aşması sonucunda, 14 Ekim 1970'te temeli atılan İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi'ne, yeni kitap ve dergiler taşındı, el yazma eserler ile belgeler ise müze haline getirilen eski binada bırakıldı.

İstanbul Üniversitesi'nin (şimdiki İÜ Cerrahpaşa Üniversitesi’nin) Avcılar Kampüsü'nün inşaatı da Terzioğlu'nun rektörlüğü sırasında başladı. 25.8.1972'de zamanın Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından temeli atılan kampüste, bugün, kuruluşunda Terzioğlu'nun büyük emeği bulunan Veteriner Fakültesi ile İşletme ve Mühendislik Fakülteleri, Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu öğretimlerini sürdürmektedir.

Matematik biliminin yurdumuzda gelişmesi yolunda büyük çabalar sarf eden Terzioğlu, matematiği, hevesli ve yetenekli öğrenci kitlelerine yaymak gerektiğini düşünüyordu. Bu amaçla 1961 yılında ilk kez, Türkiye çapında, lise öğrencilerine yönelik bir matematik yarışması organize etti. Kurucu üyelerinden olduğu ve 20 yıl başkanlığını yaptığı (1956-1976) Türk Sırfî ve Tatbikî Matematik Derneği'nde, meslektaşları ile birlikte lise öğrencileri için, 1963-1969 yılları arasında, 34 matematik kitabının yayınlanmasını sağladı. Daha sonra, Türk Matematik Derneği adını alan dernek Terzioğlu'nun gayretleriyle, matematiğin gençlere sevdirilmesinde önemli bir rol oynadı. Terzioğlu ayrıca, 1972 yılında Fen Fakültesi Matematik Bölümü'nde, bir Nümerik ve Hesap Makineleri Kürsüsü kurdu. Başkanlığını yürüttüğü bu kürsü vefatından sonra lağvedildi.

Nazım Terzioğlu, 1 Mart 1942 tarihinde Zeynep Hanım Konağı ile birlikte yanmış olan İstanbul Darülfünunu Fen Şubesi Matematik Kütüphanesi'ni kurmak için büyük çabalar harcadı, NATO ve çeşitli ülkelerden sağladığı bağışlarla Fen Fakültesi Matematik Kütüphanesi'ni zenginleştirdi.

Matematik kültürümüze ve bilim tarihine yaptığı katkılardan biri de direktörlüğünü yaptığı Matematik Araştırmaları Enstitüsü'nde bir program dahilinde matematiğe ait İslâm literatürünü taratmak ve antik matematikte kalan koniklere ait bilgileri değerlendirerek bilim dünyasına sunmak oldu. Bu çalışmalar sonunda, Arapça iki eski matematik metninin tıpkı basımını yayınladı. İlki, Pergeli Apollonios'un (MÖ 262-190) koniklere dair, Conica adlı eserinin, Benî Mûsâ b. Şâkir tarafından Mecmuâtü'r-risâil adı ile yapılan Arapça çevirisinin önsözüdür. Das Vorwort des Astronomen Banî Mûsâ b. Şâkir adı ile basılan bu önsöz, Pergeli Apollonios'un Conica adlı eserinin İslam dünyasına geçişini canlı bir şekilde anlatmaktadır. Bundan sonra, Îbnü'l-Heysem'in (965-1039) Apollonios'un Conica adlı eserinin konikler hakkındaki kayıp 8. kitabının başka kaynaklardan yararlanarak yeniden yazmış olduğu nüshasının tıpkı basımını yayınladı.

Terzioğlu'nun Türk bilim tarihine yaptığı en önemli hizmetlerden biri de Türk Matematik Derneği Başkanı olduğu yıllarda Salih Zeki Bey'in Asâr-ı Bakiye (Cilt I-II, İstanbul, 1913) adlı eserinin basılı ilk iki cildi ile elyazması 3. cildini Latin harflerine çevirterek genç kuşakların istifadesine sunmayı düşünmüş olmasıdır. Fen Fakültesi'nde dekanlık yapmış olan Prof. Dr. Hüsnü Hamit Sayman tarafından çevrilen ve matematik tarihimize ışık tutacak olan Asâr-ı Bâkiye'nin yayın hakkı Türk Matematik Derneği'ne aittir.

II. Dünya Savaşı öncesi kurulmuş olan Balkan Matematikçiler Unionu'nun (Union Balkanique des Mathematiciens) canlanmasında önemli payı olan Terzioğlu, iki dönem bu kuruluşun başkanlığını yaptı (1966-1971). Ayrıca bu birliğin, 29 Ağustos 1972 tarihinde İstanbul'da düzenlediği, IV. Balkan Matematikçileri Kongresi'nin de başkanlığına getirildi. Diğer uluslararası faaliyetleri arasında Türkiye'yi uluslararası Matematik Birliği'ne (International Mathematical Union) üye yapması da unutulmayacak bir hizmettir.

1976 yılında Terzioğlu'nun hocası olan Finlandiyalı Prof.Dr. Rolf Nevanlinna onuruna Silivri tesislerinde düzenlenen sempozyumun açılış günü 20 Eylül 1976 sabahı Nazım Terzioğlu kalp krizi geçirerek vefat etti, buna rağmen programda bazı değişiklikler yapılarak sempozyum tamamlandı. Terzioğlu'nun 22 Eylül 1976 Çarşamba günü saat 11’de İstanbul Üniversitesi Merkez Binasında yapılan cenaze törenine konuk matematikçiler de katıldı. Nazım Terzioğlu, Beyazıt Camiinde kılınan cenaze namazını müteakip Zincirlikuyu Mezarlığına defnedildi.

1973 yılında Hahnemann Medical Society of America üyeliğine seçilen Terzioğlu, 1974'te Türk-Alman ilişkilerinin gelişmesindeki gayret ve çalışmaları nedeniyle Alman Cumhurbaşkanı tarafından Federal Alman Cumhuriyeti'nin Liyakat Madalyası ile ödüllendirildi. Ayrıca, Prag Üniversitesi ile Finlandiya- Jyväskylä Üniversitesi'nce verilmiş iki madalyası vardır. Prof. Dr. Nazım Terzioğlu'nun anısına düzenlenen, III. Yurtiçi Matematikçiler Toplantısı'nda, 26 Mayıs 1977 günü yapılan bir törenle, Silivri'deki tesislerin bahçesine bir büstü dikildi. Nazım Terzioğlu, yurdumuzda matematiğin gelişmesine yaptığı katkılar nedeniyle, 2 Aralık 1982 tarihinde TÜBİTAK Hizmet Ödülü'ne layık görüldü. Ailesi, hayatı boyunca Türkiye'de matematiğin gelişmesi, araştırma ortam ve potansiyelinin yaratılması için çaba göstermiş olan Nazım Terzioğlu'nun adına bir Matematik Araştırma Ödülü ihdas etti. Ayrıca Türk Matematik Derneği de 2008’den beri Nazım Terzioğlu adına bir burs vermektedir.

Silivri Tesislerinde Düzenlediği Bilimsel Toplantılar

• 10-14 Şubat 1973: "I. Yurtiçi Matematikçiler Toplantısı,

• 9-14 Temmuz 1973: "Uluslararası Sonlu Grupların Gösteriliş Teorisi Yaz Semineri" ile ilgili hazırlık kursu,

• 15-28 Temmuz 1973: "Uluslararası Sonlu Grupların Gösteriliş Teorisi Yaz Semineri",

• 20 Ağustos - 9 Eylül 1973: "Uluslararası Fonksiyonel Analiz Sempozyumu",

• 8-21 Eylül 1975: "Uluslararası Cebrik Sayılar Teorisi Sempozyumu" ile ilgili hazırlık kursu,

• 22-27 Eylül 1975: "Uluslararası Cebrik Sayılar Teorisi Sempozyumu",

• 23-26 Nisan 1976: "II. Yurtiçi Matematikçiler Toplantısı",

• Ağustos 1976: "Ultrases Kongresi" (Fizikçilerle ortak),

• 5-11 Eylül 1976: "Uluslararası Fonksiyonel Analiz Kongresi",

• 20-25 Eylül 1976: "Uluslararası Rolf Nevanlinna Sempozyumu".

Makaleleri

[1] Über den Satz von Gauss-Bonnet im Finslerschen Raum. (German) Recueil de mémoires commémorant la pose de la première pierre des Nouveaux Instituts de la Faculté des Sciences, pp. 26–32, Université d'Istanbul, Faculté des Sciences, Istanbul, 1948.

[2] Über den Koebeschen Verzerrungssatz. (German) Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul (A) 15 (1950), 113–118.

[3] Über das Phragmén-Lindelöfsche Prinzip. (German) Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul (A) 19 (1954), 55–60.

[4] Ein Verzerrungssatz des Argumentes der schlichten Funktionen. (German) Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul. Sér. A 20 (1955), 81–90.

[5] Über das Argument der analytischen Funktionen. (German) Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul. Sér. A 21 (1956), 145–153 (1957). (Reviewer: A. W. Goodman) 30.0X

Kitapları

[1] Analiz Problemleri (İstanbul, 1973).

[2] Lise Fen Kolu İçin Modern Geometri: Konikler (Ahmet Nazmi İlker ile, İstanbul 1960).

Editörlükleri

[1] Kitâb al-Mahrûtât. Das Buch der Kegelschnitte des Apollonios von Perge (İstanbul, 1981).

[2] Das Achte Buch zu den “Conica” Apollanics von Perge / rekonstruiert von: Ibn al-Hayşam (Matematik Araştırma Enstitüsü, 1974).

[3] Das Vorwort des Astronomen Banî Musa b. Şâkir zu den Conica des Apollonios von Perge (İstanbul Güzel Sanatlar Matbaası, 1974).

Çevirileri

[1] Lise Fen Kolu İçin Modern Geometri: Fasikül I- II- III (Georges Papelier'den çeviri; İstanbul, 1968).

[2] Diferansiyel ve integral Hesap (Edmund Landau'dan çeviri; İstanbul 1961).

[3] Liseler İçin Cebir Temrinleri (Paul Aubert ve Georges Papelier'den çeviri; İstanbul 1960).

[4] Fonksiyonlar Teorisine Başlangıç / Fonksiyonlar Teorisi. 2 Cilt. (Konrad Knopp'dan çeviri, İstanbul 1938-1939).

Doktora Öğrencileri

• Haldun Şahinci, İstanbul Üniversitesi, 1964

• Talat Tuncer, İstanbul Üniversitesi, 1965

Kaynakça

1. Nuran Yıldırım, "Nazım Terzioğlu", Bilim Tarihi (Aylık Dergi), Şubat 1993, Sayı 16, s. 11-19.
   
2. Ahmet Yüksel Özemre, (1982), Doğumunun 100. Yılında Atatürk'e Armağan: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'nde Çeşitli Fen Bilimi Dallarının Cumhuriyet Dönemindeki Gelişmesi ve Milletlerarası Bilime Katkısı, Yayınlayan: İst. Üniv. Fen Fakültesi, 173 sayfa, İstanbul 1982.
   
3. MathSciNet
   
4. Mathematics Genealogy Project
5. Melek Dosay Gökdoğan, Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Matematiğine Kısa Bir Bakış