
1882 yılında Osmanlı matematikçisi ve mühendis Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa (1832–1901), İstanbul’daki Boyajian Matbaası’nda İngilizce olarak Linear Algebra adlı kitabını yayımlamıştır. Paşa, eğitim hayatının büyük bölümünü Mekteb-i Harbiye’de tamamlamış ve burada hem öğrencilik hem de öğretmenlik dönemlerinde matematik derslerine katkıda bulunmuştur. Kitap, doğrusal denklemler, matrisler, determinantlar ve vektörler gibi temel lineer cebir konularını kapsamlı biçimde ele alır ve özellikle “linear multiplication” olarak tanımlanan özgün çarpım kavramını içerir.
Vidinli Paşa kitabı yazarken Amerika’da diplomatik görevlerde bulunmuş ve eserin ikinci, genişletilmiş baskısını 1892 yılında yayımlamıştır. Bu ikinci baskıda vektör uzayının cebirsel özellikleri, üç boyutlu vektörler için tanımlanan çarpım, “özel dikey” vektör, iç ve dış çarpım ilişkileri, analitik geometri uygulamaları, ikinci dereceden denklemler ve kuaterniyonlar ele alınmıştır. Paşa’nın temel tezi, üç boyutta vektör cebri yapmanın mümkün olduğu ve bunun için kuaterniyon kavramına ihtiyaç olmadığı yönündedir. Eser, 19. yüzyılın ikinci yarısında lineer cebir ve vektör analizinin Osmanlı’da tanıtılması açısından öncü niteliktedir.
Kaynaklar:
1) Çeçen, Kazım (1988) Hüseyin Tevfik Paşa ve “Linear Algebra”, İTÜ Bilim ve Teknik Tarihi Araştırma Merkezi Yayın No. 5, 1988, İstanbul. (İkinci baskı 2019)
2) Polat, Atilla (2019) “Son Dönem Osmanlı MatematikçiBürokratı Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa’nın hayatı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 20, 1, s. 16-46.