Türk Matematik Tarihi Arşivi

(D:14.08.1910 - Ö: 23.04.2003)
TMD 75. Yıl Kitapçığı için Özkan Değer tarafından derlenmiştir.

Nüzhet Gökdoğan, 14 Ağustos 1910 tarihinde İstanbul’un Fındıklı mahallesinde dünyaya geldi. 1917’de Beyoğlu Tüneldeki Alman Mektebi’nde ilkokula başladı. 1918 yılında Alman Mektebinin kapanması nedeniyle bu okuldan ayrılıp 1919’de Bezm­i Alem İnas Sultaniyesi’nin (İstanbul Kız Lisesi, şimdiki Cağaloğlu Anadolu Lisesi) ikinci sınıfına Türkçeyi öğrenmesi amacıyla yatılı olarak verildi. Üçüncü sınıfa geçtiğinde Şişli Lisan Mektebi’ne (Şişli Terakki) yazıldı. 1923’te Erenköy Kız Lisesi’nde yatılı okumaya başladı. 1928’de Erenköy Kız Lisesi Fen Şubesi’ni tamamladı ve Devlet bursu kazanarak Matematik Fen lisansı yapmak üzere Atatürk’ün emriyle Marsilya'ya gönderildi. 

1928  yılında Milli  Eğitim Bakanlığı’ndan izin alarak Lyon’a  gitti. Lyon Kız Lisesi’nde Fransızca öğrendi. Daha sonra Lyon  Erkek  Lisesi’ne  geçti ve Mathématiques Supérieures ve Spéciales sınıflarını okudu. Astronomi okumak istedi. 1932’de Lyon Üniversitesi’nde Matematik lisansını tamamladı. 1933’de Paris Üniversitesi’nde  fizik eğitimi almaya başladı.

1933 yılında Paris Üniversitesi’nde "Diplóme d'études Supérieures" sertifikasını aldı ve  Paris Gözlemevi'nde  staj gördü. 1933’te yıl sonu sınavında çok  başarılı oldu  ve  Paris Gözlemevi’nde  kalması önerildi. Ancak “bu millete borcumuz var” deyip kabul etmedi ve İstanbul’a geri döndü. Kandilli Gözlemevi’ne gider ve orada kalmak istedi ancak Fatin Gökmen “Kızım benim kadrom yok” diyerek onu reddetti. 

1933’te Ord. Prof. Dr. Erwin Finlay Freundlich tarafından kurulan İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi Enstitüsü çalışmalarını 1933­-1934 ve 1934­-1935 ders yıllarında Zeynep Hanım Konağında  sürdürüyordu. Bu  ders yıllarında  okutulan  dersler, Prof. Freundlich tarafından verilen Gök  Mekaniği, Astrofizik ve Gleissberg tarafından verilen Küresel Astronomi’dir. Bu  dersler  İngilizce  olarak  veriliyor ve  o tarihlerde  öğrenci olan Paris Pişmiş ve bir tercüman aracılığı ile çevriliyordu. 1934-­1935 yıllarında  Gök Mekaniği dersi Nüzhet Gökdoğan tarafından tercüme edildi. 6 ay  sonra da Gleissberg dersi Türkçe olarak vermeye başladı.  

Nüzhet Gökdoğan, 29 Eylül 1934 tarihinde İstanbul  Üniversitesi Fen Fakültesi’nde  Astronomi  Enstitüsü’ne ilk Türk Doçenti olarak atandı. 1936 yılında İstanbul Üniversitesi  bahçesinde  küçük  ama  modern bir gözlemevi kurulması  çalışmalarına  katıldı. Bu  gözlemevine  30  cm açıklığında  ve  150  cm  odak  uzaklığında  bir teleskop  yerleştirildi. Bu daha önce Kandilli  Gözlemevi için  daha  önce  satın alınan 20  cm’lik  teleskoptan sonra  Türkiye’ye getirilen ikinci teleskoptur. 1936’da Yüksek Mühendis Mektebi’ne (İstanbul Teknik Üniversitesi) müderris muavini olarak atandı. Buranın ilk kadın çalışanıdır. Mukbil Gökdoğan  ile  tanıştı. 1946  yılına  kadar  burada matematik  doçenti olarak  görev  yaptı. 1937’de kürsü profesörü Ord. Prof. Dr. F. Freundlich'in yanında “Contributions aux Recherches sur l’existence d’une  Matière  Obscure  Interstellaire Homogène Autourdu Soleil” (Güneş’in Etrafında Dönen Yıldızlararası Karanlık Bir Homojen Maddenin  Mevcudiyetine Dair Araştırmalar) başlıklı doktora tezini hazırlayarak Fen Doktoru unvanını aldı. Bu tez İ.Ü. Fen Fakültesi'nin kayıtlarındaki  "1 numaralı" doktora  tezidir. 

Nüzhet Gökdoğan,  Gleissberg  ve  Weber  ile  birlikte 1937 Temmuz ayında Bresla’da  toplanan Alman Astronomi  Derneği Kongresine katıldı. 1940 Mayıs ayında doçentlik tezini verdi ve doçent olarak tayin edildi. 1 Aralık 1948’de  Fen Fakültesi'nin  teklifi ile İstanbul Üniversitesi Senatosu  tarafından profesörlüğe yükseltildi. 1948’de Fen Fakültesini temsil etmek  üzere Üniversite Senatörü oldu. Böylece  ilk kadın senatör unvanını elde etti. 1948 yılında Cahit Arf, Mustafa  İnan ve  Nazım Terzioğlu  ile  birlikte  Türk Matematik Derneği'nin kurucuları arasında yer aldı. 1949’da  Süreyya Ağaoğlu, Sara Akdik, Şevket Fazıla Giz, Remziye Hisar, Nebahat Karaorman, Müfide Küley, Türkan Rado, Pakize Tarzi, ve Beraat Zeki Üngör hanımefendiler  ile  birlikte,  Türk  Üniversiteli Kadınlar  Derneği (TÜKD) kurucularından oldu. 1952­-1954, 1954­-1956, 1966­-1968  ve 1968-1970 tarihleri arasında bu derneğin başkanlığını yaptı. 1951-1952 Amerika Birleşik Devletleri’nin Michigan eyaletine gitti. Ann Arbos ve McMath Hulbert  gözlemevlerinde ve Wilson Dağı Gözlemevi ile Palomar Dağı Gözlemevi’nin merkezinin bulunduğu Pasedena’da çalıştı. 1952’de  Gleissberg  ile  birlikte  Roma’da  toplanan  Uluslararası Astronomi  Birliği’ne davet edildi. 23  Haziran 1954 tarihinde  Fen Fakültesi Dekanlığına  seçildi. İlk  kadın  dekan  olarak iki yıl bu görevini sürdürdü (1954-­1956). 1954 yılında kurulan Türk Astronomi Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı ve 20 yıl kadar bu derneğin başkanlık görevini yürüttü.

1955’te Dublin’de toplanan Uluslararası Astronomi Birliği Kongresi’ne ikinci kez katıldı. 1958’de İÜ Fen Fakültesi Astronomi Kürsüsü'nün başına geçti, 22 yıl boyunca Kürsü ve Bölüm başkanlığı görevini yürüttü. Bölüm Başkanlığı süresince Fransa'da Meudon ve Nice, İsviçre’de Basel, İtalya’da Asiago Rasathaneleri ile ortak araştırma programları geliştirdi. Ayrıca kürsüde Güneş araştırmalarının yanı sıra diğer astrofizik araştırmaları da yapılmaya başlandı.  15-­16 Ağustos 1962’de, İngiltere’de yapılan yıldız atmosferleri kuramı üçüncü kongresine katıldı. 27-­29 Aralık 1971 tarihlerinde Astronomi Kürsüsünde Türk ve Balkan astronomların katıldığı "Kepler Sempozyumu"nu düzenledi. 1978’de ikinci kez Fen Fakültesi Dekanlığına seçildi (1978­-1980). 1978 Eylül ayında Silivri’de Türk ve bazı yabancı davetli astronomların katıldığı II. Ulusal Astronomi Kongresi'ni düzenledi. Bu kongre, 1997’de kurulan Ulusal Gözlemevi fikrinin gündeme geldiği ve tartışılmaya başlandığı çok önemli bir toplantı oldu. Konuyla ilgili olarak “Tüm astronomların kullanacağı ve uluslararası nitelikli bir büyük gözlemevi kurmalıyız” şeklindeki ifadesi büyük ilgi gördü.

Prof.Dr. Nüzhet Gökdoğan 1980’de ikinci kez Dekanlık ve Bölüm Başkanlığı görevlerini sürdürürken, yaş sınırı nedeniyle emekli edildi. 23 Nisan 2003'ta 93 yaşında hayata veda etti. 25 Nisan 2003 Cuma günü Teşvikiye Camiinde kılınan cenaze namazından sonra Zincirlikuyu Mezarlığında toprağa verildi.

Nüzhet Gökdoğan’ın Danışmanlığını Yaptığı Doktora Öğrencileri
Kamuran A. Özemre,  İstanbul Üniversitesi, 1959
Fatma Yılmaz,  İstanbul Üniversitesi, 1964
Salih Karaali,  İstanbul Üniversitesi, 1966
Latif Topaktaş,  İstanbul Üniversitesi, 1974
Dursun Koçer,  İstanbul Üniversitesi, 1974
Çetin  Bolcal, İstanbul Üniversitesi, 1975
Abdüssamed Marşoğlu, İstanbul Üniversitesi, 1975
F. Şenel Yıldızoğlu, İstanbul Üniversitesi, 1976
H. Gökmen Tektunalı, İstanbul Üniversitesi, 1977
Gülçin Kandemir,  İstanbul Üniversitesi, 1978
H. Hüseyin Menteşe, İstanbul Üniversitesi, 1979

Makaleleri
Ulusal Dergilerde 

[1] Dünyanın Yapısı, Uludağ, Sayı 23, Bursa 1939, s. 25­30.

[2] Contributions Aux Recherches Sur l’Existence d’une Matiere Obscure Interstellaire Homogene Autour du  Solei  (Güneş Etrafında  Dönen Yıldızlararası Belirsiz Homojen Madde Hakkındaki Araştırmalar Üzerine), Rev. Fac. Sci. Univ. İstanbul, (NS) 3, Fasc. 1, 1938.

[3] Contributions Aux Recherches Sur l’Existence d’une Matiere Obscure Interstellaire Homogene  Autour du  Solei (Tableaux) (Güneş Etrafında  Dönen Yıldızlararası Belirsiz Homojen Madde Hakkındaki Araştırmalar Üzerine, Tablolar), Rev. Fac. Sci. Univ. İstanbul, (NS) 3, Fasc. 2, 1938; (Publ. of the Istanbul Univ. Obs., (tables) Nr.8, 1938).

[4] Türk  Astronomi Tarihine Bir Bakış, Tanzimat Kitabı, İstanbul 1940, s. 469­477 (Tanzimat  ve  Müspet  İlimler, Astronomi, Tanzimat’ın  Yüzüncü  Yıldönümü  adlı kitaptan ayrı baskı, Maarif Basımevi, İstanbul, 1940, s. 1­7).

[5] Effet des Condensations Locales des Etoiles B Sur le Denombrement General des Etoiles  (Yıldızların Genel Sayımına  B Yıldızlarının Yerel Yoğunlaşmalarının Etkisi), Publ. Istanbul Univ. Obs., Nr. 12, 1940, s. 7­16.

[6] The Inclinations of Solar Markings to the Meridian in Relation to Their Polar Drift (Kutup  Sürüklenmesine Bağlı olarak  Güneş Işınlarının Meridyene  Eğimleri), Rev. Fac. Sc. Univ. İstanbul, (A), 9, Fasc. 1, 1944, s. 5­10; (Publ. Istanbul Univ. Obs., Nr. 25, 1944).

[7] On the Origin of the Sunspots (Güneş Lekelerinin Kökeni Üzerine), Rev. Fac. Sci. Univ. İstanbul, (A), 13, s. 240­242; (Publ. Istanbul Univ. Obs., Nr. 33, 1948).

[8] Astronominin İnkişafı, Gökyüzü, Cilt 2, Sayı 1­2, 1961, s. 1­5.

[9] Determination des Abondances Dans la Photosphere Solaire, Abaques Generales et Abaques Relatives au  Cas du Fer.  (Güneş Fotosferindeki Bollukların Belirlenmesi), Ballı, Hotinli, Kandel, Kıral ve  Pecker  ile  birlikte, Rev. Fac. Sci. Univ. Istanbul (C), 26, Nr. 1, 1961, 23­52 (Publ. Istanbul Univ. Obs., Nr. 72, 1961).

[10] Note sur le Continu de L’atlas D’utrecht au­des­sous de 4000, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası, Cilt 30, Sayı 1­2, İstanbul 1965, s. 61­64.

[11] Kepler'den Önce ve Sonra Astronomide Gelişmeler, İ.Ü. Astronomi Kürsüsü Kepler Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul 1972.

[12] Cumhuriyetin 50. Yılında Türkiye’de Astronomi, Bilim ve Teknik, Cilt VI, Sayı 72, 1973, s. 2­6.

[13] Takvim Sorunu  ve  Osmanlı'larda  Takvim, Uluslararası  Türk­İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, İstanbul 1981, s. 87­93.

[14] Bilim Tarihimizden Bir Sayfa, Bilim ve Teknik, Sayı 285, Ankara 1991, s. 18­19.

[15] 1933  Üniversite  Reformu  ve  Astronomiye  Getirdikleri, Fatih’ten  Günümüze Astronomi, Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan Sempozyumu, İstanbul 1994, s. 1­15. 

Uluslararası Dergilerde 
[1] Sur la Determination Objective des Ecarts a l’Equilibre Thermodynamique Local (Yerel Termodinamik Dengenin Değişimlerinin Nesnel Belirlenimleri), J. C. Pecker ile birlikte, CR, 250, 1960, s. 1980­1982.

[2] Ecarts a  l’Equilibre et Abondances Dans les Photospheres Solaire  et Stellaires  (Güneş ve Yıldızların Fotosferlerindeki Denge ve Bolluk Değişimleri), M. Hotinli ve  J. C. Pecker ile  birlikte,  VII. Les Ecarts a  l’E.T.L. Dans le  Cas du  Fer., Ann  d’Astrophys, 25, s. 324­336; (Publ. Istanbul Univ. Obs., Nr. 75, 1962).

[3] Etude  sommaire  des fonctions  J_m (J_m Fonsiyonu’nun Kısa Etüdü), J. C. Pecker ile birlikte, Notes Informations Publ. Paris, Fasc. 10; (Astrophys., Nr. 2, 1962).

[4] Sur une  Generalisation de  la  Theorie  de  Milne Eddington des Courbes de  Croissance  (Büyüme  Eğrisine  İlişkin Milne Eddington Kuramı’nın Genelleştirilmesi), Dubois Salmon ve J.C. Pecker ile birlikte, Astrophys. Nr. 4, 12, (Notes Informations Publ. Obs. Paris, Fasc. 15, Ref. AJB 1963).

[5] Point de Vue Sur la Theorie des Courbes de Croissance (Büyüme Eğrisi Kuramı  Üzerine Görüşler), J. C. Pecker ile birlikte, J. Ouant. Spectrosc. Radiat. Transfer, 3, 1963, s. 151­156.

[6] Note  Sur l’Utilisation  des Courbes de Croissance  (Büyüme Eğrisi Kuramı’nın  Kullanılışı), J. C. Pecker ile  birlikte, Ann  d’Astrophys, 27, s. 417­422; (Publ. Istanbul Univ. Obs., Nr. 82, 1964).

[7] L’Astronomie en Turquie (Türklerde Astronomi), Ciel et Terre, 84, 1968, s. 261­ 263.

Kitapları
[1] Contributions aux Recherches sur l’existence d’une Matière Obscure Interstellaire Homogène Autour du Soleil, (Güneş’in Etrafında Dönen Yıldızlararası Karanlık Bir Homojen Maddenin  Mevcudiyetine  Dair Araştırmalar), (F. Freundlich), Doktora  Tezi, 1937.

[2] Dünyanın Yapısı, Ankara 1940.

[3] Astronomi, (Lise Ders Kitabı), Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1947.

[4] Spektroskopiye Giriş, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1978.

[5] Kozmografya, (Lise Ders Kitabı), W. Gleisberg ile birlikte, İstanbul 1952.

Çevirileri

[1] William Marshall Smart, Küresel Astronomi, İ.Ü. Ana İlim Kitap. Tercüme Serisi Genel Yay, İstanbul 1940 (1957, 1965, 1984).

[2] P. Aubert ve  G. Papelier, Liseler İçin  Cebir Temrinleri, Lütfi Biran ve  Nazım Terzioğlu  ile  birlikte,  İkinci Derece  Problemleri. Cilt 5, Üniversite  Kitabevi, İstanbul 1943 (1946).

[3] Georges Bruhat, Fizik Mekanik Dersleri: Metroloji  ve  Sarkaç, Cilt 2, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1948.

[4] T. Royds, Astrofizik Dersleri, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1949.

[5] W. Gleisberg, Astronomi Ders Kitabı, Çeviren: Nüzhet Gökdoğan, İstanbul 1951.

[6] Henry Norris Russell, Raymond  Smith Dugan, John Quincy Stewart, Astronomi, Edibe Ballı ve Metin Hotinli ile birlikte, İstanbul Üniversitesi Yay., İstanbul 1953.

[7] E. Mosnat, Analitik Geometri Problemleri, İstanbul 1965.

[8] L. Motz, A. Duveen, Astronomide Temel Bilgiler, Cilt 2, E. Ballı, K. Özemre,  M. Hotinli, A. Kıral ve F. Yılmaz ile birlikte, İstanbul 1976­1980.

Bildirileri

Ulusal 

[1] Bazı Eski Takvimler, Osmanlılarda Takvim, Ulusal Astronomi Toplantısı, 1984, Ulusal  Astronomi  Toplantısı  Tebliğleri, Editörler:  Muammer  Dizer, Atilla  Özgüç, Boğaziçi Üniv. Kandilli Rasathanesi, İstanbul 1985, s. 5­9. 

Uluslararası 

[1] Point de Vue Sur la Theorie des Courbes de Croissance” (Büyüme Eğrisi Kuramı  Üzerine Görüşler), J. C. Pecker ile  birlikte,  Transfer  of Radiation  in  Stellar  Atmospheres, Third  Colloquium on  the  Theory of Stellar Atmospheres, Herstmonceux, England, 1962, Aug. 15­16, s. 151­156.

[2] Kepler’den Önce ve  Sonra  Astronomide  Gelişmeler. Kepler Sempozyumu, Tebliğleri, İstanbul, İ.Ü. Fen Fak. Astronomi Kürsüsü, İstanbul, 27­29 Aralık 1971.

[3] The  Experimental Curve  of Growth in Function of Different  Sets of Oscillator Strengths  (Titreşim Uzunluklarının  Farklı Kümelerinin  Fonksiyonlarındaki  Büyümenin Deneysel Eğrisi), K. Avcıoğlu ve D. Koçer ile birlikte, Compendium in  Astronomy, A Volume  Dedicated to Professor John Xanthakis on the Occasion of Completing  Twenty Five  Years of Scientific  Activities as Fellow  of the  National  Academy of Athens, Editörler: E.G. Mariolopoulos, P.S. Theocaris, L.N. Mavridis, D. Reidel Publishing  Company, Dordrecht, Holland Boston, U.S.A­London, England, 1982, s. 97­103 (1982).

Kaynaklar: 
1) Yavuz Unat, Atatürk’ün Kızları’ndan Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Kadın Astronomu, İlk Kadın Dekanı ve İlk Kadın Senatörü  Nüzhet Toydemir Gökdoğan (1910­-2003)