Türk Matematik Tarihi Arşivi

Osmanlı Devleti’nin ıslahat hareketleri sırasında uyguladığı insan yetiştirme politikaları çerçevesinde, yurt dışına gönderilen öğrencilerin en iyi örneklerinden biri Emin Paşa’dır. Mühendishane-i Hümayun’un başhocası olan Hüseyin Rıfkı Tamani’nin oğludur. İlk temel eğitimlerini Mühendishane’de alan Emin Bey buradan mezun olduktan sonra İstihkam Alayı’na tayin edilmiştir. 1835 yılında, daha üst düzeyde eğitim alabilmesi için Londra’da Cambridge Üniversitesi’ne girmiştir. Burada eğitimini hiç aksatmadan tamamlayarak, bu konuda önceden sözü edilen bazı olumsuzluklara adı karışmaksızın yurduna dönen Emin Bey, 1841 yılında mirliva rütbesiyle, Selim Paşa’dan boşalan Harbiye Mektebi Nazırlığına atanmıştır. 

Göreve başladıktan sonra Tophane Hastanesi ile Maçka Kışlası’nı boşaltarak bu okulu daha iyi koşullara getirme çalışmalarına girişmiştir. Emin Paşa, aynı zamanda okulun eğitim kalitesinin yükseltilmesiyle de ilgiliydi. Bu nedenle örneğin Mühendishane’den matematikçi Tahir Efendi’yi getirtmiştir. Kendisi, 24 başarılı öğrencisiyle bizzat uğraşmak suretiyle, onlara, özel cebir dersleri vermiştir. Bu öğrencilerinin tamamı 1845 yılında mezun oldular. Bunlardan cesaret alarak, Padişah Sultan Abdülmecit’in desteği ve emirleriyle Harbiye Mektebini biri “Mekteb-i Ulum-i Harbiye” ve diğeri de “Mekteb-i Fünun-i Harbiye” olan iki ayrı okula ayırmıştır. Bunların bina, ders araç-gereç, laboratuvar ve hoca gereksinmelerinin hepsini karşılayacak çalışmalar yapmış ve başarılı da olmuştur. Bir hizmeti de yeni açılan “Askeri İdadiler”dir ki bunlar İstanbul, Edirne, Bursa ve Manastır vilayetlerindedir.

Emin Paşa daha sonra Askeri Şura üyeliği de yapmıştır. 1846 da Cebel-i Lübnan’da çıkan karışıklığı bastırmak üzere görevlendirilmiş ve bunu başarıyla sonuçlandırmıştır. Bu görevi dönüşünde, orgenarellik (ferik) rütbesine yükseltilmiştir. Harbiye Okulu Nazırlığından ayrılarak Rumeli Ordusu Komutanlığına atanmıştır. Burada da çok önemli görevler yapmıştır. İlerleyen yaşlarşnda O’nu bekleyen yeni görev Arabistan’dadır. Şam Valiliği ve Arabistan Ordusu müşavirlişi görevlerini birlikte yürütmüştür. 12 Eylül 1851 tarihinde Şam Dimaşk’ta ölmüş ve Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin türbesine defnedilmiştir. 

Emin Paşa, gerek askerlik ve gerekse matematik konularında derin bilgilere sahip bir Osmanlı bilginiydi. Ömrünün büyük kısmı askeri alandaki yöneticik ile geçtiğinden fazlaca eser verememiştir. O’nun iki eseri de Fransızca dilinde kaleme alınmıştır. Belki de istediklerini ifade etmek için bu dili kullanması, daha rahat hareket etmesini sağlamıştır.

Eserleri
1) Calcul de Variation (Medhal-i Hesab-ı Tebeddülat)
Tamamı 27 sayfadan ibaret ve ders kitabı olmayan, ancak bir konferans metni niteliğinde bir çalışmadır. Bunu, Cambridge Üniversitesi’nden mezun olduğu zaman yazmıştır. Diferansiyel ve İntegral Hesap (Hesabı Tefazuli ve Temami) ile yetişilemeyen problemlerin Varyasyon Hesabı ile nasıl çözülebileceğini anlatmaya çalışmaktadır. Bu konuda İngilizce eser bulunmadığını, kendisinin Fransız matematikçilerinden Poisson ve Yakoli’den yararlandığını ifade etmektedir. 

2) Memoire sur un Nouveau Systéme de Confection des Fusés de Guere
Matematik, fizik ve harp sanatına ilişkin çeşitli konuların bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. 1840 yılında basılmıştır.

Kaynakça:
1) Yavuz Aksoy, Osmanlı’ da ve Türkler’ de Matematik Eğitimi ve İlk Matematikçiler, YTÜ Yayınları, 2015.