Türk Matematik Tarihi Arşivi

Hüsnü Hamid 1890 yılında doğmuştur. Ziraatçi Hüseyin Bey'in oğludur. Yüksek öğrenimini İsviçre'de Lozan'da, Lozan Üniversitesi'nde yapmıştır. Bir matematikçi olarak yurda döndüğünde ilk görevi Diyarbakır'da bir lisede matematik öğretmenliği olmuştur. Bir zaman sonra İstanbul'a gelecek ve bir süre de buradaki bazı liselerde matematik öğretmenliği görevinde bulunacaktır.

1916 yılında Darülfünun Fen Fakültesi'ne riyaziye-i umumiye (genel matematik) dersleri vermek üzere girmiş ve bu görevi, Üniversite reformunun yapıldığı 1933 yılına kadar devam etmiştir. Bu arada, profesör karşılığı bir ünvan olan müderris düzeyine kadar yükselmiştir. Darülfünunda ve liselerde görev yaptığı yıllarda çeşitli ders kitapları, bilimsel makaleler ve kitaplar yazmış; çeşitli dergilere yazılar göndermiştir. Makalelerinin bir kısmı Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası'nda bulunmaktadır. Bu makaleleri arasında, "Yüzyılımızın Matematik Tarihine Bir Bakış" adlı makalesi bu derginin 1924 yılı Mart ayında çıkan 19.sayısında yayımlanmıştır. Makale Arap harfleriyle yazılmış ve basılmıştır. Diğer bir örnek ise, Fen Fakültesi dergisinin, 1929 yılı Eylül, Birinci Teşrin (Ekim), İkinci Teşrin (Kasım) aylarında yayımlanan altıncı yılın 1. sayısında görülen makalesidir. Derginin kapağında görülen yazarlardan üçüncüsü olarak Hüsny Hamid Bey'in (henüz latin harflerinin doğru kullanılamadığı anlaşılmaktadır)  adı görülmektedir. Makalesinin orijinal adı: Sur l'histoire des mathématiques en Turquie'dir. Türkçe karşılığı ise: Türk matematik tarihi hakkında'dır.

Hüsnü Hamid Bey çeşitli idari görevlerde bulunmuştur. 1924-1933 yılları arasında Fen Fakülkültesi Reisi (Dekanı) olarak görev yapmıştır.

O'nun bu yoğun mesaisi sırasında bazı uluslararası kongrelere bildiri sunduğu da görülmektedir. Bunlardan biri 1928 yılında, Fransa'da düzenlenen bir bilimsel kongredir. Düzenleyen, L'association Française pour L'Avancement des Sciences (Fransız Bilimlerin Gelişimi Derneği)'dir. H.Hamid'in bu kongreye sunduğu tebliğ 'regle yüzeyler' hakkında olup, adı şudur: "Sur la caractéristique et la sous caractéristique du paraboloide des normales aux surfaces réglés."Hüsnü Hamid Bey aynı yıl bir de İtalya'da Bologna kentinde yapılan bir bilimsel toplantıya bildiri göndermiştır ki burada konu Türkiye Matematik Tarihi Hakkında'dır. Bu bildiri kongre tutanaklarında yer almış ve yayımlanmıştır [Bologne, 8-10 Eylül 1928, Tome VI, s. 507-509]. Bu makalesi, bir yıl sonra Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası'nda da yayımlanmıştır.

Hüsnü Hamid, Salih Zeki ile hem çağdaş hem de mesai arkadaşı olmaları ne deniyle O'na büyük ilgi göstermiş, bazı işlerinde ve çalışmalarında katkılarda bulunmuştur. O öldükten sonra da eserlerine sahip çıkan bir kaç kişiden biri de O olmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra, ülkenin yeniden imarı ve kuruluşların düzene konulması politikaları çerçevesinde, üniversitelerin de çağdaş anlayışa uygun olarak yeniden ele alınması süreci, Atatürk'ün direktifleriyle başlatılmıştır. Bu çalışmalar 1933 yılında tamamlanacak ve uygulamaya geçilecektir.

Üniversiteler için reform planını tamamlayan Prof. Malche, bu konuda hazırlamış olduğu raporunu, 1 Haziran 1932 günü, o günün Milli Eğitim Bakanı'na sunmuştur. Bu raporda Darülfünun hakkında çarpıcı değerlendirmeler bulunmaktadır. "Bu kurumun, Türk inkılabına yaraşır bir dinamizmden mahrum olduğundan ; kendisini şuurlu bir şekilde belli bir noktaya sevkedecek ilmi ve fikri hıza sahip olmadığından" söz edilmektedir. Rapor bunlara benzer ifadelerle devam etmektedir.

Bu raporun yürürlüğe girdiği günlerde, Darülfünun Fen Fakültesindeki öğretim kadrosu 17 müderris, 2 muallim, 9 müderris muavini ve 8 asistan'dan oluşmaktadır.  Raporun yürürlüğe girmesiyle birlikte, Darülfünun'un bütün Fakülte ve Şubelerinde (Bölümlerinde) büyük tasfiyeler yaşanmıştır. Örneğin Fen Fakültesi'nde, bu tasfiyeden sonra sadece üç kişi kalacaktır. Bunlar arasında Hüsnü Hamid Bey bulunmamaktadır. Yani bu şekilde, 1933 yılı itibariyle Üniversite ile ilgisi kesilmiş olmaktadır. Böylece Darülfünundaki görevinden ayrılarak emekli olan Hüsnü Hamid çalışmalarını özel olarak sürdürmüştür. 1951 yılında kurulan Türkiye Aktüerler Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer almıştır. 28 Ağustos 1975 tarihinde İstanbul'da vefat etmiştir.

Makaleleri:
1) Müsellesat, Dar. Fen Fak.Mec. Sayı 1, 1916 Nisan, s.98-105 (Şükrü Bey ile)
2) Mihanik-i Adi, Darülfünun Fen Fak. Mec. Sayı 1, 1916 Nisan, 110-114
3) Mihanik-i Riyazi, Dar.Fen Fak. Mec. Riyaziyat Şb.,sene 1,sayı 1,1996, s.194
4) Mikabiye-yi Müsteviyenin Suret-i Tevellüd ve Tersimi, Dar.Fen Fak. Mec. Riyaziyat Şb.si, sene 1,sayı 3, 1916, s. 296
5) Adad-ı Muhtelite Nazariyesinin Hareket Mesailine Tatbiki, Dar.Fen Fak. Mec. Riyaziyat Şb.si, sene 1, sayı 4, 1916, s. 392
6) Hendese (Bir Müsellesin Haricine Mersun Dairenin Bazı Havsı), Dar.Fen Fak.Mec. Riyaziyat Şb.si, sene 1, sayı 4, 1916, s. 438
7) Surver-i Hendesiye I, Dar. Fen Fak.Mec.Riyaziyat Şb.si, sene 2,sayı 5,1917
8) İsneyniyyet Kanunu, Dar. Fen Fak. Mec. Riy. Şb.si, sene 2, sayı 6, 1917
9) Paskal Müseddesi Üzerine, Dar.Fen Fak.Mec.Riy.Şb.si, sene 2, sayı 6,1917
10) Einstein Nazariyelerinin İlmi Kıymeti, Dar.Fen Fak. Mec.Tabiiyat Kısmı, sene 2, sayı 4, 1925, s. 195
11) Einstein Nazariyelerinin İlmi Kıymeti, Dar.Fen Fak.Mec.Tabiiyat Kısmı, sene 3, sayı 3, 1926, s. 91
12) Hoone Wronski'nin Tevabi-i Elfiyesi, Dar.Fen Fak.Mec.Tabiiyat Kısmı,sene 3, sayı 3, 1926, s. 151
13) Hoone Wronski'nin Tevabi-i Elfiyesi, Dar.Fen Fak. Mec.Tabiiyat Kısmı, sayı 4, 1926, s. 173
14) İki Daire-i Mütehavlenin Mümas-ı Müşterekelerinin Tarifi, Mec.Tabiiyat Kısmı, sene 3, sayı 4, 1926, s.199
15) Son Asrın Riyaziyat Tarihine Bir Nazar, Dar.Fen Fak.Mec.Tabiiyat Kısmı, sene 5, sayı 2, 1928 s.473
16) Wronski'nin Riyaziyat Felsefesi, Dar.Fen Fak.Mec.Tabiiyat Kısmı, sene 5, sayı 3, 1928, s.562
17) Sur l'Histoire des Mathématiques en Turquie, Kısmı, Dar.Fen Fak.Mec.Tabiiyat sene 6, sayı 1, 1929, s.764
18) Sur la Caractéristique et la sous caractéristique du paraboloide des normales aux surfaces réglées, Dar.Fen Fak.Mec. Tabiiyat Kısmı, sene 6, sayı 3, 1929, s. 909
19) İhtimalat ve Sigorta, Dar.Fen Fak.Mec.Tabiiyat Kısmı, sene 8, sayı 2, 1931, s.1375
20) Regle Satıhların Minima Noktaları Hakkında Not, Dar.Fen Fak.Mec. Tabiiyat Kısmı, sene 9, sayı 1, 1932, s. 1399
21) Kürevi Mevceler Muadelesinin İtmamı, Dar.Fen Fak.Mec.Tabiiyat Kısmı, sene 9, sayı 1, 1932, s. 1418
22) Hendese, Dar.Fak.Mec. Tabiiyat Kısmı, sene 9, sayı 2, 1932, s.1479

Kitapları:
1) Mihanik, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1916.
2) Tahvil usulleri ve mebadî-i hendese-i irtisamiyye, İstanbul, 19??.
3) Yeni usûl-i hendese: hendese-i mücesseme, 1924.
4) Einstein'ın nazariyelerinin ilmî kıymeti, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1925.
5) Riyâziyyât-ı â'liyye mebâdisi, T.C. İktisad Vekâleti İstanbul Ticâret Mekteb-i Alisi, 1928.
6) İslâm riyaziyatında Türklerin mevkii, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1934.
7) Türklerin riyaziyatın terakkisine hizmetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1934.
8) Umumi ve tatbiki riyaziye dersleri, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Neşriyat ve Yardım Bürosu, 1940. İçindekiler: 4. kitap: Mali riyaziyat ve sigorta riyaziyatı.
9) Tatbiki Yüksek Matematik, Üçler Basımevi, 1947.

Kaynakça:
1) Yavuz Aksoy, Osmanlı’ da ve Türkler’ de Matematik Eğitimi ve İlk Matematikçiler, YTÜ Yayınları, 2015.
2) Aktüerler Derneği Tarihçesi,  https://www.aktuerlerdernegi.org/PDF/tarihcemiz-aktuerler.pdf
3) Milli Kütüphane https://kasif.mkutup.gov.tr/