Türk Matematik Tarihi Arşivi

(D:1902 - Ö: 20.09.1988)

TMD 75. Yıl Kitapçığı için Özkan Değer tarafından derlenmiştir.

Fahir Yeniçay, 1902 yılında İstanbul Kadıköy’de doğdu. Hariciye Vekâleti Müsteşarı Emin Bey’in oğlu, anne tarafından ise Abdülhak Hamid Tarhan’ın torunudur. ilk ve orta öğrenimini Kadıköy'ün Moda semtindeki Saint-Joseph Fransız Lisesi'nde tamamladı. Bu okulda tahsil gördüğü 1916 yılında, okulun diğer öğrencileri gibi dönemin Fenerbahçe kulübü yöneticisi Elkatipzade Mustafa Bey tarafından, Fenerbahçe Futbol Kulübünün genç takımına seçildi ve 1921'de henüz 19 yaşındayken Fenerbahçe'nin A takımına yükselip, defans hattının vazgeçilmez ismi oldu. Spor hayatına, Fenerbahçe'nin altyapısından başlayarak; 1916'dan 1924'e kadar 8 yıl boyunca Sarı-Lacivertli formaya defans hattında hizmet verdi. General Harrington Kupası zaferini elde eden ve hiç gol yemeden 1922-23 Sezonunu Şampiyon olarak bitiren kadronun vazgeçilmez isimlerinden oldu. Yeniçay 1921-1924 arası 24 resmi maçta Fenerbahçe ve Türk Milli Futbol takımının formasını taşıdı.

1922 yılında İstanbul Darülfünunu Fen Medresesi'nde Fizik ve Kimya öğrenimine başladı. Yüksek öğrenimini 1925 yılında tamamladı. 1927 yılında doktora tezini hazırlamak ve ilmi bilgisini geliştirmek üzere Fransa'ya gitmiş ve Sorbonne Üniversitesi'nde her ikisi de Nobel ödülü sahibi olan Prof. Jean Baptiste Perrin ve Marie Curie'nin Fizikokimya ve Radyoaktivite laboratuvarına kabul edildi. Dört seneye yakın bir süre burada “satıh malulleri tetkikatı” üzerinde çalıştı. Bu çalışmaların sonucu olan "Films monomoleculaires sur l'eau et le mercure" (Su ve Civa Üzerinde Tek Moleküllü Filmler) adlı tezini Prof. Perrin, Prof. Cotton, Prof. Urbain’den müteşekkil bir jüri heyeti huzurunda başarıyla müdafaa etti ve "Docteur d'Etat" (doktora) ünvanını kazandı. Ayrıca Radyoaktivite ve Fizikokimya sertifikası aldı.

1930 yılının Kasım ayında doktor asistan olarak Fen Fakültesinde göreve başladı ve Prof. Cau tarafından Fizik-Kimya-Biyoloji (FKB) laboratuvarının yönetimiyle görevlendirildi. Aynı zamanda Prof. Cau’nun lisans öğrencilerine verdiği Elektrik derslerinin uygulamasını da yaptıran Yeniçay, 1931 yılında girdiği sınavı başararak "Müderris Muavini" oldu ve ilk kez Atom Fiziği dersini vermeye başladı. 1933 Üniversite Reformu ile kurulan İstanbul Üniversitesi'nin öğretim kadrosunda doçent olarak yer aldı. Böylece İstanbul Dârülfünunu'nun öğretim kadrosundan, yeni üniversitenin Fen Fakültesinde; ünlü matematikçi Ali Yar ve jeolog Hamit Nafiz Pamir ile birlikte görevde kalan üç kişiden biri oldu.

21 Ekim 1938'de Fahir Yeniçay'a profesör ünvanı verildi. 18 Nisan 1939'da Fen Fakültesi Dekanlığına tayin edildi ve bu görevini 1948 yılına kadar sürdürdü. 1948 yılında kurulan Türk Matematik Derneği’nin kurucu üyeleri arasında yer aldı. 4 Temmuz 1949'da Hollanda'nın Delft şehrinde toplanan "Elektronik-Optik" kongresine katıldı. Ayrıca Avrupa Atom Fiziği Derneği kurulması ile ilgili olarak 17-21 Aralık 1951 tarihleri arasinda Paris'te toplanan konferansa memleketimizi temsilen katılmıştır. 1952’de bilimsel araştırmalarda bulunmak üzere İsviçre'ye gitti.

1953-1955 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü yaptı. II. Dünya Savaşı sırasında yapılan bilimsel araştırma sonuçlarının yayınlanmasıyla Atom ve Çekirdek Fiziği alanındaki araştırmaların önemi anlaşılınca, İstanbul Üniversitesine bağlı olarak bu iki alanda faaliyet gösterecek yeni bağımsız bir kürsünün kurulması düşünülmüştü. 1953 yılında başlayan kuruluş çalışmaları 15 Aralık 1955 tarihinde sonuçlandı ve Prof. Yeniçay "Atom ve Çekirdek Fiziği” adını taşıyan bu yeni kürsünün başkanlığına getirildi. Fahir Yeniçay bu görevini emekli olduğu 7 Temmuz 1973 tarihine kadar sürdürdü. Emekliye ayrıldıktan sonra 3 Eylül 1973-30 Nisan 1976 tarihleri arasında Atom Enerjisi Komisyonu Çekmece Nükleer Araştırma Merkezi Müdürü olarak görev yaptı.

Türkiye'de fizik biliminin gelişmesine, yaptığı ve yönettiği araştırmalarla, kendi yazdığı ve çevirdiği kitaplarla ya da kurulmasına öncülük ettiği laboratuvarlarla büyük katkılarda bulunmuş olan Fahir Yeniçay 1972 TÜBİTAK Hizmet Ödülüne layık görüldü. 

Prof. Dr. Fahir Yeniçay, 11 Mayıs 1988 Çarşamba günü İstanbul'da vefat etti. Cenazesi 13 Mayıs 1988 Cuma günü Teşvikiye Camiinde kılınan cenaze namazını müteakip Zincirlikuyu Mezarlığına defnedildi. 

Makaleleri
[1] Nouvelle Détermination de l'épaisseur d'un Film d'Acide Oléique à l'Etat de saturation sur l'Eau et la Pression de Saturation de ce Film, R.AC.Sc.de Paris T.199, p. 1284 (1929).
[2] Venis Superficiels et Solutions Superficielles, C.R.AC.Sc. de Paris C.188, sayı 1667, 1929.
[3] Etude de Quelques Corps et Détermination de la Longueur de Leurs Molécules, C.R.AC.Sc. de Paris CLXXXIX:239, 1929.
[4] Films sur le Mercure", C.R.AC.Sc. de Paris T.190, p.176 (1930).
[5] Au Sujet des Couches Minces sur Mercure, Bulletin de la Société Française de Physique 7 Février 1930.
[6] Films Monomoléculaires sur l'Eau et sur le Mercure (These), Paris 1930.
[7] Fizik Manipülasyonları, İstanbul 1934, 250 s.
[7] İki ve Üç Buutlu Kesif Seyyallerin Sinetik Müteleaları Hakkında, İ.Ü. Fen Fak. Mec., I(2):8-13, 1936.
[8] Kesif Seyyallerin Yapılar ve Sinetikleri , İ.Ü. Fen Fak. Mec , II(2):119-125, 1937. 

Kitapları
[1] Fizik Hülasası ve Mesele Halleri, Istanbul 1937, 250 s.
[2] Tazyik Emsali ve Mayilerin Sinetikleri, İstanbul 1938, 8 s.
[3] Çekirdek Fiziği, C.I-II, İstanbul 1951, 1960, 304, 290 s.
[4] İlim Tarihinde Madde Yapısı, İstanbul 1957, 10 s.
[5] Atom Fiziği, B:2, C.1, İstanbul 1968, 341 s.
[6] Plazma Fiziği, İstanbul 1970, 188 s.

Çevirileri
[1] Astronomi, İstanbul 1937, 480 s., (Freundlich, Gleissberg'den tercüme).
 

Kaynaklar:
1) Sevtap, İshakoğlu-Kadıoğlu, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Tarihçesi (1900-1946). İstanbul Üniversitesi Yay. 4106, İstanbul 1998.
2) https://tr.wikipedia.org/wiki/Fahir_Yeni%C3%A7ay