Türk Matematik Tarihi Arşivi

Fünun Fakültesi, 1916 yılı Nisan ayından itibaren Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuası adı altında bir mecmuanın yayınına başlamıştır. İki ayda bir yayınlanan ve Matbaa-i Amire'de taşbasması olarak basılan bu mecmua, iki kısımdan yani "Tabiiyat Kısmı" ve "Riyaziyat Kısmı"ndan meydana gelmektedir.

Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuasının ilk sayının ikinci kısmının dış kapağında "Riyaziyat Şubesi" ibaresi kayıtlı olup, bu kısımda Nazariyat-ı Riyaziye, Fizik-i Riyazi, Riyazi, Heyet, Riyaziyat-ı Hususiye konularmın ele alındığı kaydedilmiştir. Riyaziyat kısmının "Heyet-i Tahririye"sinde ise Darülfünun Müdür-i Umumisi, Fizik-i Riyazi Müderrisi Salih Zeki Bey, Mihanik-i Riyazi müderrisi Salim Bey, Tahlil-i Riyazi müderrisi Burhaneddin Bey, İlm-i Heyet müderrisi Fatin Efendi ve katip olarak Umumi Fizik muallimi ve Tecrübi Fizik müderris muavini Tevfik Bey görev almışlardır. Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuası 1917 yılına kadar yayınını sürdürmüş, mecmuanın "Tabiiyat Kısmı"nın son sayısı Mart 1917'de, "Riyaziyat kısmı"nın son sayısı Ağustos 1917'de yayınlanmıştır. 1916-17 yıllarında 6'sı Tabiiyat, 6'sı Riyaziyat olmak üzere toplam 12 sayı yayınlanmıştır. Mecmua, mütareke devrinde zaruri tatil devresine girmiş ve Eylül 1924'ten sonra Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası adı ile yayınına devam etmiştir. 

Darülfünun Fünun Fakültesi Mecinuası'nın "Riyaziyat Kısmı"nda 72 yazı yer almakta olup, bunların 3'ü astronomi, kalan 69'u matematikle ilgilidir. Fizikle ilgili dört yazı, sadece problem çözümü olduğundan, değerlendirmede matematik yazıları arasına alınmıştır. "Riyaziyat Kısmı"na Hüsnü Hamid 11 adet; Mehmed Nadir, Mustafa Salim, Misbah 8'er; Hasan Fehmi 7; Salih Zeki, Halid 5'er; Tevfik 4; Ali Allahyar, Şükrü 3'er; Ali Hikmet, Mehmet Muhtar l'er yazı ile katılmışlardır. Problem soruları ve alıştırmalar niteliğinde 5 yazının hazırlayanı kaydedilmemiştir. Dikkat çekici bir husus da, yazarlar arassıda Darülfünun müderris ve muallimleri yanında Mühendis Mektebi'nden bir muallim (Misbah) ve Sultani matematik öğretmeni iki kişinin (Halid, Hasan Fehmi) bulunmasıdır. Fatin Efendi'nin astronomi konusundaki üç makalesinden ikisi tarih boyunca kullanılan takvimleri tanıtmakta, üçüncüsü ise güneş tutulmasmı hesaplamak için geliştirilen bir metodu açıklamaktadır. Matematik konusundaki yazılara gelince, bunlar genellikle cebir, analitik geometri, integral ve diferansiyel hesap, sonsuz küçükler hesabı, trigonometri gibi konularda problem çözümleridir. Matematikle ilgili yazıların büyük kısmının orijinal veya aktarma olduğuna karar vermek, diğer konularda olduğu gibi kolay ve her zaman mümkün olmamıştır. Zira bu yazılarm büyük kısmı, verilen bir problemin çözümü olup, çözümün yazara ait olup olmadığı genellikle kaydedilmemiştir. Bununla beraber Salih Zeki'nin sonsuz kavramı, "contingence" kelimesinin anlamı, dizilerde terim sıralaması, maddenin kütlesi ile ilgili makaleleri, bu konularda Avrupa'lı matematikçilerin görüşlerini aktarmakla birlikte, Salih Zeki'nin düşüncelerini de ihtiva etmeleri bakımından orijinal sayılırlar. 

1924 yılı sonunda, Darülfünun Fünun Fakültesi Mecmuast yaklaşık yedi sene aradan sonra, Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası adı ile yayınına tekrar başlamıştır. 1924 yılında yayınlanan ilk sayı "Sene 2, Sayı 1" olarak numaralandırılmış olduğuna göre, yeni mecmua eskisinin devamı olarak düşünülmüştür. Mecmuanın kapağında veya içinde, redaksiyon heyetiyle ilgili herhangi bir bilgi yoktur. Ancak kapağında "Riyaziyat, Fizik, Kimya, Tabiiyat ve Ulum-i Tatbikiye" ibaresi bulunmaktadır. 1916'da olduğu gibi mecmua iki kısım (Tabiiyat ve Riyaziyat) halinde neşredilmeyip, bütün konular tek nüsha içinde toplanmış ve üç ayda bir yayınlanmıştır. Mecmuanın yayını bir talimatnameye göre yapılmıştır. Sekiz maddelik bu talimatnameye göre mecmuanm iki kısımdan (orijinal makaleler kısmı tercümeler, kontrandüler, tahlillerin yeraldığı kısım) olarak öngörülmüştür. Orijinal kısımda makaleler Fransızca da yayınlanabilir. Talimatnamenin üçüncü maddesinde bir makalenin mecmuaya alınabilmesi için, makale sahibinin mensup olduğu enstitünün müderris ve muallimlerinin muvaffakatı istenmektedir. Ayrıca, Fakülte müderris ve muallimlerinden her biri, müteakip üç sene içinde orijinal bir makale yayınlamaya mecbur tutulmaktadır.

Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuan 1929 yılına kadar kesintisiz olarak toplam 27 sayı yayınlanmıştır. 1928 yılı Haziran-Temmuz-Ağustos sayısının (Sene 5, Sayı 4) içi Arap harfleriyle, dış kapağı Latin harfleriyle yayınlanmıştır. Eylül-Ekim-Kasım 1929 sayısının (Sene 6, Sayı 1) tamamı Latin harfleriyle neşredilmiş olup, mecmuanın adı İstanbul Darülfünunu Fen Fakültesi Mecmuası olarak değiştirilmiştir. Mecmua bu başlığı ile 1933 yılına kadar yayınını sürdürmüştür. Bu isimle çıkan son sayısı Aralık 1933 tarihlidir. 1929 yılında yapılan isim değişikliğine rağmen her iki mecmua bütünlük arzetmektedir. Bu sebeple, her ikisi içinde 1924-33 yılları arasında yayınlanan makaleleri beraberce değerlendirmek daha doğru olacaktır, 1924-33 yılları arasındaki yaklaşık on sene içinde 96 makale yayınlanmıştır.

1933 Üniversite reformu ile yayınına tekrar ara veren mecmua, reformdan üç sene sonra, yeniden yayınlanmaya başlamıştır. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası -Yeni Seri (Revue de La Faculte des Sciences de l'Universite d'Istanbul -Nouvelle Serie) adını alan mecmuanın ilk sayıdı 1936 yılına çıkmıştır.

Kaynakça:
Feza Günergun, Darülfünün Fünun (Fen) Fakültesi Mecmuası (1916-1933), Osmanlı Bilimi Araştırmaları (1995) : 285-349.