Yayılım Denklemlerinin Stokastik Akışlarla ilgili Zayıf Çözümleri
Mine Çağlar
Koç Üniversitesi, Türkiye
Olasılık ve stokastik süreçler alanında, bir takım rassal dönüşümler olarak tanımlanan stokastik akışlar
çoğunluklastokastik diferansiyel denklemler ile belirlenir. Stokastik diferansiyel denklemlerde çok önemli bir alt
başlık ise yayılım denklemleridir. Yayılım denklemlerinin güçlü çözümleri varsa, bunlar deterministik denklemlerin
çözümlerine benzer şekilde ancak stokastik analiz kuralları çerçevesinde bulunur. Yirminci yüzyıl ortalarında
geliştirilen Ito kalkülüsü ile güçlü çözümlerin varlığı için yeter şartlar ortaya konmuştur. Bu şartların sağlanmadığı
yayılım denklemlerinin bir örneğiTanaka denklemidir. Buradaki Brown hareketinin çarpanı biçiminde yer alan
yayılım fonksiyonu süreksizdir. Güçlü çözümünün olmadığı ispatlanmış, zayıf çözümünün varlığı ve tekliği
gösterilmiştir. Bu konuşmada, yayılım denklemlerinin zayıf çözümleri, her çözümün ürettiği gürültü ve bu
denklemlerin sebep olduğu stokastik akışlar ele alınacaktır. Son on yılda, çözümleri çekirdek olan yeni stokastik
diferansiyel denklemler tanımlanarak zayıf çözümleri incelenmiş ve çözümün uyarlı olduğu gürültü belirlenmiştir.
Çözümü çekirdek değil de yörünge olan haliyle aynı denklemden elde edilen çözüm son derece önemlidir. Eğer
bu zayıf çözüm ise, denklemde geçen Brown hareketine, bir başka deyişle Wiener sürecine ya da beyaz gürültüye
uyumlu değildir. O nedenle içinde başka gürültü içerdiği sonucuna varılır. Bu çözümün Dirac ölçümü ile çekirdek
biçimine dönüştürülüp, Wiener süzümüne göre koşullu beklentisi bulunduğunda, uyumlu çekirdek çözümünü elde
etmiş oluruz. Buna Wiener çözümü, diğer geriye kalan tüm çekirdek çözümlerine ise Wiener olmayan çözümler
denmektedir. Diğer çözümlerin içindeki gürültüyü belirleyebilmek, istatistiksel dağılımlarını belirlemek anlamını
taşımaktadır. Sözü geçen her türlü çözüm, stokastik akış özelliği taşır. Çeşitli denklemler ele alınarak bu
çerçevede stokastik akışların incelenmesi güncel bir araştırma konusudur. Gerçel uzayda, farklı eksenlerde farklı
Brown hareketleriyle yönetilen ve Tanaka denklemiyle ilişkilendirilebilen bir diferansiyel denklem için araştırma
sonuçlarımızdan bahsedeceğiz. Çeşitli akışları kurgulayarak, olasılıksal özelliklerini ispatlayacağız.